DZİGA VERTOV 'UN KENT İZLENİMLERİ

DZİGA VERTOV

Film afişi  Dziga vertov'un 1929 yılında çektiği ''Kameralı adam'' belgeselinden. Kendisi döneminin önemli bir konstrüktivist  Soyvet sinemacısı ve aynı zamanda da bir izlenimciydi. Bu filmi seçmemin nedeni aslında biraz kişisel. Filmi ilk izlediğim zamanki izlenimim diğer izlediğim filmlerden çok daha farklıydı ve bu dürtüyle beraber kendisini araştırmaya yöneldim. Buna ek olarak sanatçının  17. yüzyılın ünlü felsefecisi olan ''Baruch Spinoza'nın'' düşünce üslubu arasındaki benzerliklerden ve Vertov'un kent izlenimlerinden de bahsedeceğim. Yeri geldiğinde de Spinozacı düşünce sekansından ve ünlü eseri olan Etihcasında da kısaca üzerinde durmaya çalışacağım ama önce filmin küçük bir analizini yapalım.

Film, gün doğumundan gün batımına kadar bir Sovyet kentinden manzaralar sunuyor. Şafak henüz sökmemiştir, sokaklarda kimse yoktur, banklarda uyuyan evsizler günün henüz başlamadığını ifade eder adeta. Hemen ardından insanlar şehir meydanına doluşur. Otobüsler, tramvaylar ve metrolar alabildiğine kalabalıktır, şehir uyanmıştır ve yeni bir iş günü daha başlamıştır. Serideki bir sahnede bir saat izleyiciye gösterilir ve zaman hızlı akmaya başlar. Derken sahne geçişleri hızlanır ve çalışan insanların koşuşturmaları gösterilir. İş makineleri, çalışan insanlar, dikiş diken kadınlar  bu kadar yoğunluk içerisinde  tek bir vücut olup yeni bir ülke yaratma çabası içinde olurlar. Adeta kolektif bir yapıya bürünmüşlerdir. Vertov Sovyet hayatının kesitlerini kayda alırken, bunu barlara, okullara, sokaklara yerleştirdiği gizli kameralarla gerçekleştirmiştir. Vertov hayatı rahatsız etmeden, hayatın bütün veçheleriyle göstermeye dikkat etti çalıştı. Çünkü kameranın varlığı insanlara bir tür rahatsızlık verebileceğini düşünmüştü.

Dziga Vertov bir belgesel yapmak  Sovyet yaşamını olduğu gibi  göstermek istiyordu ki felsefi yönünden bakacak olursak ta Spinoza nın ''Ethica''sında anlatmaya çalıştığı gibi ''olduğu gibi' göstermek istiyordu. ODTÜ'lü Sosyolog Ulus Bakerin 1998 yılında sunduğu ''Sanat ve Arzu'' semirinde de Vertov ve Spinozın arasındaki ortaklıklardan bahseder. Ona göre sanat da doğrudan doğruya felsefi ve bilimsel formlarla özleştirilebileceğini ve bu atıfla beraberince de, Vertov'un Kameralı adam belgeselinde de Spinozanın felsefi izlerinide görebileceğimizi vurgulamıştır.
Spinozaya göre yanlış bir tanım imkansızdır.Bir şeyin tanımladığında o tanım aynı zamanda o şeyin kendisi olduğu ölçüdedir, yanlış bir tanım zaten tanım değildir. Aynı zamanda bir şeyi tanımlıyor olmak demek o şeyim nasıl üretildiğini  yani ''contruct'' edildiğinide bilmek gerekmektedir. Vertov'un konstrüktivis bir sanatçı olması da bu Spinozacı özelliğini daha da güçlendirdiğini düşünüyor Baker.
Vertov'un inandığı kameranın bakış açısı birinin bakış açısıyla özleştirilecek birşey değildir. Gözün gördüğünü gören şey de değildir. Dolayısıyla kendi içinde öznel olmayan bir görüntü tarzıdır. Kamera apayrı bir öznedir Vertov için. Görüntü yoluyla yankılananı görmek, kendimizi görmek gibi değildir. Görüntüyü mülkiyet olmaktan çıkarabilen bir bakışın prototipini görüyoruz onda. Sen bir hayatın üzerinde yansıdığısın, diyelim.  Bir hayat var ve herkesin hayatı  bu, sosyal bir hayat var, ve bu sosyal hayatın içerindeki belli bir işbölümü, Vertov'un ''sosyalistçe iş bölümü'' dediği  çerçevede bu görüntüleri yakalamak zorundasın.  Çünkü bu da Sovyet hayatının bir parçası, onların da Sovyetik hayata katılma tarzı bu, onu konstrüktivist bir tarzda inşa etme faaliyeti, onların da katılımı bundan ibarettir. Vertov diyorki, Sovyet hayatını ki buda dünyadaki hayat demek, global insan yaşamı demek, Spinozacı deyimle söylersek bir anlamda da 'Tanrı' demek yaşamın kendisini 'olduğu gibi' vermek istiyorum diyor.

Vertov'un bir deneyci sinemacı olduğuyla beraber, kendisi televizüal imaja karşı kanaatimce bir tür direnç beslediğini düşünüyorum. Çektiği filmlerde toplumunu yönlendirmediğini, simgeleri, baskın simgeleri, resmi simgeleri içermediğini ve kullanmadığını, bunu yapabilmek için de doğrudan doğruya simgeleştirmekten kaçtığını da söyleyebiliriz.

Vertov , filmlerinde  gerçekleri kaydetmekten asla çekinmeden,  Sovyet döneminin kent manzaralarını ve yaşamını yalın ve kesin bir üslupla kullanmayı amaç etmiştir. Vertov’a göre, yüksek derece bir medeniyeti ancak ve ancak yurttaşlar ortaya çıkarabilir. İşçiler, yeni büyüyen ekonominin esas aktörleridir ve devletin finansal yükü, onların omuzlarındadır.Ne var ki yurttaşlar arasında toplumdan soyutlananlarda mevcuttur.Fakat , toplumsal güç dengeleri dahilinde, Vertov’un vurguladığı işçi sınıfı, onun Marksist duruşuna işaret etmektedir.

KAYNAKLAR
ULUS BAKER _''SANAT VE ARZU''
SPİNOZA _ETİKA
John MacKay _ Dziga Vertov: Life and Work